nga Diana Jup Kastrati
Ishte viti 1296. Në Venecia, festa bëhet ligj. Senati i Republikës së Serenissima-s deklaron ditë festive atë që i paraprin Kreshmës (sipas liturgjisë katolike, periudha e pendesës prej 40 ditësh në prag të Pashkëve, nga e mërkura e Përhimtë deri të Shtunden e Shenjtë), duke formalizuar atë që tashmë është një traditë e rrënjosur prej shekujsh në Lagunë, Karnavalet. Etimologjia e fjalës Karnavale, mendohet se vjen nga latinishtja carnem levare, do me thënë eliminimi i mishit nga ngrënia. Por ka edhe alternativa të tjera të origjinës së emrit, si carnualia, apo lojëra fusharake etj. Pavarësisht rrënjëve të kësaj feste që shkojnë thellë në histori, në praktika të lashta si ajo e Egjiptit të lashtë ku ishte zakon të mbaheshin ditë të tëra feste në nderim të perëndeshës Isida me praninë e grupeve të maskuara, apo zakoni i ngjashëm në Greqinë e lashtë në nderim të perëndisë Dionis, apo të rituale atavike në festat romake që përbënte në fakt të vetmen festë që festohej në të gjithë Perandorinë romake, ishte Europa katolike ajo që e ripërpunoi festën e Karnevaleve mbi këtë substrakt shumëshekullor duke e futur në kalendarin e vet të krishterë. Ishte synimi i caktuar nga Kisha që periudhës së pendesës t’i kundërvihej një periudhë çlirimi e argëtimi, shkrehjeje nga çdo mendim e hall, gjatë të cilës venecianët e të huajt derdheshin nëpër rrugët e qytetit me muzikë e me kërcime të shfrenuara.
Përdorimi i maskave bënte të mundur krijimin e iluzionit tek njerëzit e thjeshtë, që ishte e pakonceptueshme për ta që, për disa kohë do të zhdukeshin ndarjet shoqërore; nga ana tjetër, krijohej mundësia e përqeshjes e dënimit nëpërmjet talljes, e autoriteteteve e të aristokracisë. Doxhi bëhej shërbëtor, e burri grua; nuk kishte më dallime, gjithçka lejohej, ishte bukuria e trasgresionit, e të festuarit zemërlehtë të jetës. Por, me formalizimin e Karnevaleve nga ana e Senatit të Serenessima-s, në pikëpamjen politike kemi një moment, anipse të përkohshëm, të një kryengritjeje të popullit ndaj shtypësve që në Venecia ishte edhe më funksionale, duke vendosur kësisoj edhe kufinjtë e disa çështjeve si morali i përbashkët apo rendi publik. Maskat janë nga më të ndryshmet, të larmishme jo thjesht në ngjyra shumë të ndezura, por edhe në semantikën e tyre. Baùta është njëra syresh, e përdorur jo vetëm në Karnevale por edhe në teatër, në festat galante e në çdo rast kur duhej të ruhej i plotë anonimati. Kjo është arësyeja pse forma e saj është e tillë që të lejon të pish e të hash pa pasë nevojë ta heqësh. Pastaj vjen Gnaga, apo gruaja e thjeshtë e popullit me maskën e maçokut e cila bredh me një kosh në krah ku brenda mban një maçok që nxjerr tinguj të çjerrët e mjaullima tallëse. Me raste, ajo vishet edhe si mëndeshë. Por, pas maskës së maces në fakt fshihet një burrë i cili shoqërohet nga burra të tjerë të maskuar si fëmijë. Kurse Moretta (apo zeshkania) është një maskë e vogël prej kadifeje në ngjyrë të errët, e cila vishet me një kapele të vockël me tyl të rafinuar. Zeshkania apo Moretta është një shërbëtore gati memece, nuk flet kurrë sepse maska që mban ka një komçë që ia pengon të folurit. Por festa e Karnevaleve shfrytëzohej edhe nga keqadashësit; me kalimin e kohës filluan vjedhjet, grabitjet e ngacmimet seksuale nën “lejen” e maskave. Kishte ndonjë madje që maskohej si frat për të hyrë në kuvendet e suorave… Kaq u vështirësua situata saqë autoritetet u detyruan të fusin gjithmonë e më shumë kufizime me anë dekretesh kundër abuzimeve e përdorimit mashtrues të maskimeve. Kësisoj, që nga 22 shkurti i 1339 do të hynte në fuqi ndalimi i qarkullimit me maska natën, kurse një dekret i 24 janarit të 1458 do të ndalonte plotësisht hyrjen me maska në vende të shenjta, me qëllimin që të shmangej kryerja e multas inhonestates (gjobave të pandershmërisë). Kishte raste të tjera kur mantelet përdoreshin për të fshehur armët, andaj një dekret tjetër do të ndalonte mbajtjen e armëve apo të çfarëdo objekti me natyrë të rrezikshme për sigurinë e të tjerëve. Dënimet për këto lloj krimesh ishin fort të rënda, sa të natyrës pasurore, venecianët njiheshin për sensin e tyre tregëtar edhe në këtë rast ku, ishte në praktikën e tyre penalizimi i prishësve të rendit me një sanksion që njeriut i dhemb baraz me shpirtin: me para! Kësisoj, dënimet ishin me sanksione të kripura monetare por edhe me heqje lirije. Mbetej problemi i prostitutave! Ato toleroheshin por duke u konsideruar gjithmonë si burim mbartësesh të sëmundjeve shumë të rrezikshme si sifilizi, apo edhe si modele të këqija të sjelljes së pacipë. Meqenëse edhe ato përfitonin nga periudha e Karnevaleve për t’iu shmangur kufizimeve që iu ishin vendosur, atëherë u vendos që të ndalohej prostitucioni me maska përpos se me gjoba tejet të kripura, por edhe me rrahje me kamzhik në publik duke filluar nga sheshi San Marco deri në Rialto, deri në dëbimin për katër vjet nga territori i Republikës veneciane.
Me ardhjen e austriakëve e francezëve në Lagunë, festa pati një stopim dhe, u desh të pritej fundi i viteve ’70 për ta rigjallëruar pas 800 vitesh histori Karnevalesh, pikërisht më 1797. Por shpirti i vërtetë i Karnevaleve të Venecias, nuk u humb asnjëherë. Pavarësisht se ekzistojnë shumë syresh si Karnavalet e Viareggio-s, Cento-s, Satriano-s, Acireale-s, Fano-s, Putignano-s, Verona-s e Striano-s, festa e Karnavaleve të Venecias mbetet mbretëresha e Karnavaleve, jo vetëm në Itali, por edhe në nivel ndërkombëtar. Duke qenë produkt e rrjedhojë e një kulture të të jetuarit të Republikës më të fuqishme marinare që zgjati 1000 vjet, ku niveli shumë i lartë ekonomik e pasuria përrallore e arritur ndër shekuj solli edhe rafinimin e manierave, të zakoneve të argëtimit, të harlisjes së fantazive. Kësisoj, ajo vazhdon të mbajë vendin e parë në garën e fortë të kësaj feste shumëshekullore, në të gjithë botën, pa u zbehur aspak në shkëlqimin e vet. Mbase, ky vit i mbrapshtë nuk do ta lejojë shpërfaqjen e bukurisë veneciane të Karnavaleve me të cilën njerëzimi është mësuar ta përjetojë, por, tek e fundit, gjithçka është kalimtare. Edhe e keqja.