As një minutë nga shpallja e emrit të Nobelit në Letërsi, për 2020-2n, në rrjetet sociale nisën të publikohen njëra pas tjetrës poezi pafund, disa të sapopërkthyera, e të tjera të risjella nga arkivi i ndonjë përkthyesi – por, në këtë gjallim të beftë të poezisë, si një zhanër që s’ka dhe nuk pranon lehtë lexues, nga poetja amerikane Louis Gluck nuk ka asnjë botim në shqip. “Arteka.al” ka veçuar dy shpërndarje interesante në rrjetin social, nga dy përkthyes të njohur, të cilët bashkë me poezi të përkthyera na përkthejnë edhe përjetimet personale. Për lexuesit shqiptar poezia e amerikanes është një realitet krejt tjetër nga ç’është mësuar të “këndojnë”, megjithatë kontekstet e krijimit gjithnjë kërkojnë harta të reja lexuesish. Kij parasysh se çfarë dinamike merr përhapja e emrit, fill pas njohjes nga Nobeli.
Edon Qesari na krijon një qasje të tillë, kaq të freskët, ndërsa Sokol Çunga është bartës i hershëm i “zërit” të nobelistes, pa qenë e tillë.
***
“Nëse përzgjedhja e fituesit për çmimi Nobel në letërsi është njëkohësisht një qëndrim apo mesazh drejtuar bashkëkohësisë, ky i këtë viti është ndër më të zymtit, siç dhe më apokaliptikët.
Poetesha amerikane Louise Glück – fituese, më herët, e çmimeve si Pulitzer apo National Book Aëard – është e njohur përtej oqeanit për vargëzimin e saj plot simbolika të huazuara nga mitologjitë e ndryshme evropiane dhe figuracionin metafizik që e shoqëron drejt peizazhesh veçanërisht vetmitare.
Para një viti, kur e pata lexuar për herë të parë, i përktheva disa poezi. Mes të cilave kjo më poshtë, me titull ‘Një trill’” – shkruan Qesari, prej të cilit përcjellim përkthimin e Gluck.
Një trill
Po ju them diçka: përditë
vdesin njerëz. Dhe ky është veç fillimi.
Përditë, në shtëpi që mbajnë zi, vejusha të rishta linden,
jetime të rishta. Rrinë ulur duarlidhur,
rreken të vendosin se ç’do bëjnë me jetën e re.
Pastaj gjenden në varreza, ca prej tyre
për herë të parë. Kanë frikë të vajtojnë,
ndonjëherë të mos vajtojnë. Ndonjë përkulet mbi to,
u jep udhëzime për më vonë, siç mund të jetë
ndonjë fjalim i shkurtër, apo dhe
hedhjen e një grushti dhé mbi varrin e hapur.
Dhe pas kësaj, çdokush kthehet tek shtëpia,
mbushur përnjëherësh plot me ngushëllues.
Vejusha rri ulur ne divan, krejt hijerëndë,
ndaj njerëzit vihen në radhë për t’iu afruar,
ndonjëherë për t’i dhënë dorën, ndonjëherë për ta përqafuar,
Ajo e gjen diçka për t’i thënë kujtdo,
t’i falënderojë ata, t’i falënderojë që erdhën.
Thellë në shpirt, ajo do që ata të ikin.
Ajo do që të kthehet në varreza,
të kthehet në dhomën e të sëmurit, në spital. Ajo e di
që s’është e mundur. Ndonëse veç ajo shpresë i ka mbetur,
urimi për t’u kthyer pas. Dhe veç një grimë –
mos vemi deri tek martesa – puthja e parë.
Përktheu: Edon Qesari
***
“Teksa në Shqipëri vazhdon edhe më fort refreni “poezia nuk shet”, ja ku vjen një Nobel pikërisht për atë që nuk shet, poezinë. Proza s’është më e keqe se poezia, por, ndoshta, edhe tek bulemia e prozës duhet parë shkaku i prozaizmit të mendjeve shqipmendonjëse, shqipfolëse dhe shqipshkronjëse. Që të dal në temë pa pikë modestie, ekzistonte një herë e një kohë një periodik letrar me emrin “Mehr Licht!”, ku sindonja 13 vite të shkuar patëm botuar, përkthyer në shqip, ca poezi nga nobelistja e sotshme. Prej tyre, dy këtuza…”, shkruan Sokol Çunga duke na freskuar memorien:
Poezi
Në prag të mbrëmjes,
Si tani,
Një burrë përkulet mbi tryezën e punës.
Ngre kryhet ngadalë; shfaqet
Një grua, në duar mban trëndafila.
Fytyra e saj lundron në fytyrën e pasqyrës,
Shenjuar nga kërcejtë jeshilë të trëndafilave.
Është një formë
Vuajtjeje: gjithmonë fleta e tejpashme
E çuar kah dritarja, deri sa venat e saj shfaqen,
Më në fund, si fjalë të mbushura me bojë.
Fati im është të kuptoj
Ç’i mban bashkë
Apo çfarë i lidh me shtëpinë e ngulur në vend nga muzgu
Sepse duhet të bëhem pjesë e jetëve të tyre:
Është pranverë, dardha
Cipërohet me lule të bardha, të brishta.
——-
Pellgu
Nata e mbulon pellgun me flatrën e saj.
Nën hënën e bërë lak arrij të shoh
Fytyrat tona që notojnë mes cironkave dhe yjve
Të vegjël në pasqyrë. Në ajrin e natës
Faqja e pellgut është metal.
Përbrenda, sytë e tu janë të hapur. Bartin
Një kujtim që e njoh, thua
Se jemi njohur që fëmijë. Mëzat tanë
Kullotnin në kodër, mëza të përhimë
Me pulla të bardha. Tani kullosin
Shoqëri me të vdekurit që presin
Si fëmijë nën parzmoret prej graniti,
Parzmoret vezulluese të topitura:
Kodrat janë larg. Lartohen
Më të terrta se fëmijëria.
Për çfarë po mendon, tek rri shtrirë qetësisht
Pranë ujit? Kur merr këtë pamje dëshiroj
Të të prek, por nuk e bëj, tek shoh
Se në një jetë tjetër kemi pasur të njëjtin gjak.
Përktheu: Sokol Çunga
[botuar në “Mehr Licht!”, Nr. 31, nëntor 2007, f. 39 – 45.]