Prej vitesh, një nga dorëshkrimet që i reziston kohës dhe të gjitha transferimeve të mia banesore, është ai i poezive të Kavafisit, autor që sa herë kam nevojë për një rihyrje në vetvete, futem në dhomën e librave dhe e rimar. Ai është i printuar në letër rozë të ndezur vakët dhe në disa vende faqet janë egrasitur nga myqet e dyshemeve e mureve nëpër stinë.
Nga Dr. Mimoza Ahmeti
Dorëshkrimet janë një jetë e padukshme, ato i shfaq publikimi, por jo të gjitha. Një pjesë e tyre mbeten të pashfaqshme për shumë vite; letrat marrin aromat e kohës dhe prekjet e gishtërinjve që i shkruan apo i takuan ato. Dorëshkrime të përgjumura mund të ketë në jetën e çdo njeriu. Në fakt ato janë aty për një zgjim të veçantë. Kanë mbetur të papublikuara pikërisht për arsyen e një zgjimi individual dhe jo kolektiv. Efekti i tyre ndihet sa herë që ripreken. Dikush mund t’i quajë kujtime, por kjo fjalë nuk thotë asgjë në të vërtetë.
Fakti që mbeten të pashfaqshme flet për një pris gjuhësor që nuk identifikohet lirshëm, që gjen pengim, qoftë dhe parehati, ndoshta dyshim, nga atutori apo mediatori që i shtiu në dorë.
Prej vitesh një nga dorëshkrimet që i reziston kohës dhe të gjitha transferimeve të mia banesore, është ai i poezive të Kavafisit, autor që sa herë kam nevojë për një rihyrje në vetvete, futem në dhomën e librave dhe e rimarr. Ai është i printuar në letër rozë të ndezur vakët dhe në disa vende faqet kanë egrasitur nga myqet e dyshemeve e mureve nëpër stinë.
Këtë dorëshkrim ma dha para shumë vitesh Aurel Plasari, përkthime të tijat këto poezi, kaq fine e të shkrira me fjalën, saqë me gjithë sqimtarinë që Aureli ushtron për frazën, në veprat e tij dhe në ato që përkthen, ky dorëshkrim të sjell kënaqësi të pafundme kur e lexon, si asnjë tjetër, madje edhe më vonë, një përfshirje thuajse shqisore me shpirtin e rrjedhshëm të Kavafit. Prej përkthimit fjala shfaqet e përsosur se u përputh shpirtërisht me atë të përkthyesit dhe kjo mund të përbëjë një rikrijim të veprës, siç është ky rast!
Epshet
Si trupa të bukur të vdekurish që s’u plakën
varrosur me vaje në mauzole të mrekullueshëm,
me trëndafilat te këmbët dhe jaseminë te kryet,
kështu ngjajnë epshet që shkuan e që vanë
kurrë pa u përmbushur, kurrë pa e mbërritur
një natë kënaqësie, një mëngjes plot dritë.
Zymni e Jasonit…
Të plakurit e trupit tim dhe të fytyrës sime
është plagë e një kame të tmerrshme.
S’kam kurrfarë rezinjate.
Te ti mbaj shpresë, Art i Poezisë,
që nga barnat diçka vesh merr,
nga mjetet për të trullosur dhembjen me fjalën e fantazisë.
Është plagë e një kame të tmerrshme.
Sillmë barnat e tua, Art i Poezisë,
Që së paku për një çast të mos ndihet plaga.
Shpresëhumbje
E humbi përgjithnjë. Dhe tani kërkon
në buzët e çdo dashnori të ri
buzët e tij, në kapërthim me çdo
dashnor të ri kërkon të rrejë veten
kinse është po ai, kinse i jepet po atij.
E humbi përgjithnjë, si të mos kish ekzistuar.
Se donte, i tha ai, të shpëtonte veten
nga damk’ e keqe e epshit të sëmurë,
nga damk’ e keqe e epshit të turpshëm.
ishte ende në kohë, i tha, për të shpëtuar.
E humbi përgjithnjë, si të mos kish ekzistuar.
Dhe në fantazinë dhe në kllapinë
në buzët e reja buzët e tij kërkon,
kërkon të ndjejë prapë dashurinë e tij.
(1923)
Disa poezi mbajnë vitin, disa jo. Trallisjen e ndjenjave e mbajnë të gjitha. Trishtimin për ndjenjat që nuk u bënë akt, trishtimin për aktet e mrekullueshme që nuk përsëriten më. Tushin e vetë akteve.
Dashuria fizike dhe bukuria, ndjenjat dhe prekjet e trupave, kanë kaq personalitet dhe janë të përshkrira në mjegullën e Kavafit saqë aty nuk hyn asgjë tjetër, nuk futet dot asgjë tjetër, nuk është e nevojshme fare tjetër gjë, ndoshta vetëm një shtrat, një kandil, një cep dhomë e panjohur. Kjo thjeshtësi e të perceptuarit me magjinë e një mjeshtri, të asaj që është gjithçka në jetën ndjesore, kënaqësia e shqisës nëpërmjet shijimit të vetes prej tjetrit, mungesa e turpit për ta thënë por jo e artit për ta bërë të pavdekshëm, e mbajnë këtë poezi të freskët e dehëse si verë e vjetër e ruajtur në qilarët magjikë të fjalës.
Më duket se ky dorëshkrim më është një dhuratë për të më kujtuar që jam. Pak libra ka në këtë botë që të tregojnë që je. Në literaturën shqipe shumë pak flitet për dashurinë, aq më pak për dashurinë fizike. Ndoshta dhe bëhet pak dashuri në këtë vend. Burrat nuk këndojnë dot apo shkruajnë për dashurinë pa ndier pengim. Ende nuk kemi një literaturë dashurie, dashurie në dy. Atë harrim fizik prej botës që ta jep tjetri me shpit e trup për t’ia dhënë edhe ti. Nuk dihet nga buron kjo ndrydhje. Por të tjerë kanë mundur ta mposhtin këtë ndrydhje e të shfaqen në literaturat e tjera të kulturave të tjera.
Një natë
E varfër dhe e pistë qe dhoma e gjumit,
fshehur mbi tavernën e dyshimtë.
Nga dritarja shihej rrugica
e ndyrë dhe e ngushtë. Që poshtë vinin
zëra punëtorësh
që shtynin kohën duke luajtur letrash.
Atje, në një shtrat të mjerë e rëndomqar
Shtiva në dorë trupin e dashurisë, zotërova buzët
epshërore e të kuqluara vere-
të kuqluara nga aq verë sa dhe tani
kur shkruaj, mbas kaq vjetësh
në shtëpinë time vetmitare, dehem përsëri.
(1915)
Thuhet se poezia e këtij autori u njoh shumë pak sa kohë ai ishte gjallë. Por ajo vetë të jep një impresion përfshirës të jashtëzakonshëm kur e lexon edhe tani. Besimi në mënyrën e të jetuarit, dhe perceptimi i lirë i asaj mënyre, për arsye të besimit, e bëjnë këtë poezi jo vetëm të mrekullueshme por edhe eternale e të thjeshtë.
Nga buron fuqia për të besuar perceptimin tënd dhe për t’iu dedikuar atij? Edhe kjo mbetet një pyetje e mistershme. Por vetë besimi te perceptimi dhe dedikimi ndaj tij, për ta bërë shenjë të pashlyeshme në poezi, sidomos kur është ndjenjë dashurie e mishi, ndërtojnë atë botë embrionale që na kujton të gjithëve jetën intime me dëshirat tona më të thella, rreth të cilave rrotullohet si metaforë gjithë bota e përditshme e madhe civile me zhurmën arrogante të saj pa kuptim dhe smogun altern.
…Refuzimi i madh
Vjen një ditë për disa njerëz
kur duhet të thonë Po-në e madhe a Jo-në e madhe.
Shfaqet shpejt kush ka përbrenda
Jo-në dhe e thotë dhe vijon
përpara me nderin dhe bindjen e vet.
Kush tha Jo, s’pendohet. Në e pyetshin sërishmi
thotë dhe një herë. Por ajo Jo-legjitime-
për gjithë jetën e ka zënë rob.
(1901)